هات تپ یا انشعاب گرم (hot tap) یکی از روش های انشعاب گیری از خطوط لوله به شمار می رود که البته نسبت به سایر روش ها از مزایای بیشتری برخوردار است. انشعاب گیری از خطوط لوله به چند روش می تواند انجام شود که بسته به نیاز مجتمع و واحد صنعتی، میزان هزینه کرد و ترجیحات فنی کارشناسان و برنامه ریزان یکی از آن ها برگزیده می شود. انتخاب هر یک از گزینه ها بسیار تحت تأثیر شرایط و فضای انجام عملیات، میزان دانش فنی کارفرما، تأسیسات و خدمات پشتیبانی فنی ای که می بایست برای انجام عملیات های متعدد فراهم گردد، و مواردی از این قبیل بستگی دارد.
نکته مورد توجه این است که به جز عملیات هات تپ، سایر روش های انشعاب گیری به روش سرد انجام می شوند و به طور کلی همگی در مقایسه با عملیات انشعاب گرم از ضریب مزایای پایین تری برخوردارند. در ادامه به برخی از این روش ها اشاره می شود:
انجماد لوله: یکی از روش ها برای ایجاد انشعاب روی خطوط لوله منجمد ساختن موضعی و مقطعی لوله است. در این روش آن بخش از لوله که نیازمند انجام عملیات انشعاب گیری است تحت دمای سرد قرار می گیرد تا جریان سیال از مجرای آن مسدود گردد. کاهش دما از طریق نیتروژن مایع و پلاگ های منجمد کننده جامد صورت می گیرد. دستگاه و تجهیزات انجامد روی لوله نصب می شوند و به محض راه اندازی آن سرمادهی روی خط آغاز می شود. باید توجه داشت مجری انجام عملیات می بایست با استفاده از ابزارهای کنترلی و اندازه گیری دقیق میزان نفوذ انجماد را پایش کند تا زمانی که سطح مقطع و عمق مورد نیاز برای انشعاب گیری مساعد شد، نسبت به انجام عملیات انشعاب اقدامات لازم صورت گیرد. برآورد میزان انجماد، دمای آن، میزان عمق و نفوذ آن و مواردی از این قبیل جزو الزامات این نوع از انشعاب گیری محسوب می شود، چرا که در صورت بروز کوچک ترین اشتباه محاسباتی، حین برش لوله با مشکل مواجه خواهیم شد. پس از تکمیل فرایند انجماد، عملیات برش لوله به سایز انشعابی مورد دلخواه انجام خواهد پذیرفت. چنان که ذکر شد باید توجه داشت که حجم فضای منجمد شده باید بر حسب محاسبات مهندسی دقیق برآورد شده باشد. در غیر این صورت ممکن است حین برش لوله، در نتیجه حرارتی که از برش متصاعد می شود، ممکن است با مخاطراتی نظیر احتراق و انفجار مواجه شویم.
هات تپ
با اتمام فرایند برش می توان اتصالات یا تعمیرات و اصلاحات لازم روی بخش بریده شده را به انجام رساند و سپس با حرارت دهی مجدد فضای منجمد شده، خط را به حالت اول خود باز گرداند.
وت تپ: این فرایند نیز تشابهات بسیار زیادی با هات تپ دارد با این تفاوت که این روش برای انشعاب گیری روی خطوط لوله ای که جوشکاری روی آن ها مقدور نیست به صرفه تر می باشد. در این روش نیز همچون هات تپ می بایست یک اتصال سه شاخه روی لوله نصب و عملیات انشعاب گیری روی آن انجام گیرد، با این تفاوت که این اتصال از نوع جوشی نبوده و می تواند به صورت مکانیکی و پیچ و مهره ای باشد. بنابراین موارد کاربردی این عملیات زمانی است که می توان روی خط لوله انشعاب گیری به روش سرد انجام داد. بر خلاف هات تپ که بیشتر در مراکز پالایشگاهی، پتروشیمی و نیروگاهی رایح است، این روش بیشتر در مراکز شهری نظیر خطوط لوله آب و فاضلاب، خطوط لوله بیمارستان ها و مراکز خدماتی شهری و مواردی از این قبیل دارای کاربرد است.
انشعاب گیری به روش سنتی: در این روش نیز که روشی مرسوم و فاقد پیچیدگی های فنی و مهندسی مخصوص عملیات های ویژه روی خطوط لوله می باشد، برای انشعاب گیری جدید ابتدا خط را خاموش و از فعالیت باز می دارند، سپس با تخلیه لوله از سیال و برش بخش مورد نیاز عملیات انشعاب گیری را به انجام می رسانند. بنابراین بر خلاف هات تپ، فرایند حین جریان سیال دورن لوله انجام نمی شود. این عملیات به لحاظ زمان بر بودن و صرف هزینه و نیروی انسانی بالا نسبت به سایر روش ها خصوصا روش هات تپ از بازدهی کمتری برخوردار است اما بسیاری از مراکز صنعتی به جهت عدم آشنایی با فن آوری های روز و یا عدم تمایل به کسب و بهره گیری از تجارب جدید به سراغ این راهکار سنتی می روند. در این روش ابتدا واحد صنعتی یا آن بخش از واحد که فرایندهای مربوط به خطوط لوله مورد نظر برای انشعاب گیری در آن عمل می کنند از فاز بهره برداری خارج شده و shut down می خورند. سپس خط از سیال کاملاً تخلیه می شود، به طوری که تمامی رسوبات و مواد شیمیایی باقیمانده نیز از درون خط لوله تخلیه شوند. پس از انجام این مراحل برش لوله و انشعاب گیری از آن صورت می گیرد. در خصوص این نوع از عملیات های انشعاب گیری نیز باید توجه داشت که سیال و مواد شیمیایی باقیمانده از آن تمام و کمال از خط خارج شوند. در غیر این صورت حین نصب اتصال و نیز هنگام عملیات برشکاری لوله خطر احتراق بسیار بالا خواهد بود. این خطر در شرایطی که سیال ماده قابل احتراق و اشتعال باشد به مراتب بیشتر است. معمولاً در پالایشگاه ها نیز خطوط لوله حاوی سیالاتی از نوع نفت، فرآورده های نفتی نظیر بنزین، گاز، فراورده های گای نظیر متان، گاز ترش و از این قبیل هستند. طبیعتاً تمامی این سیالات حاوی مواد شیمیایی بسیار خطر زا و واکنش پذیر در مقابل حرارت و دما خواهند بود. حتی در صورتی که از ماده شیمیایی درون سیال و رسوبات یا گاز آن حتی مقداری ولو محدود باقی مانده باشد، اگر برای برش از فرایندهایی نظیر برش گاز و هوا استفاده شود، بدون شک با خطراتی سهمگین نظیر انفجار مواجه خواهیم بود. از این رو، این روش نیز دارای خطرات خاص خود بوده و مجریان طرح باید تدابیر ویژه پیشگیرانه برای ممانعت از بروز خطر را پیش بینی کرده باشند. بنابراین بدیهی است که استفاده از روش های مدرن و به روز نظیر هات تپ مزایای بیشتری نسبت به این روش دارد و اگر مانعی در سر راه نباشد، بهتر است از هات تپ خطوط لوله بهره برد.
هات تپ: عملیات هات تپ دیگر فرایند مورد استفاده برای انشعاب گیری از خطوط لوله بشمار می رود. این فرایند چنان که از نام آن برمی آید جزو فرایندهای گرم بوده و از این رو دارای حساسیت های بیشتری است، گرچه موارد کاربردی و مزایای به وضوح برجسته تری نسبت به سایر روش ها دارد. گرم بودن این عملیات از این حیث دارای اهمیت است که اولاً روی خط زنده انجام می گیرد و حین کار شما با سیال در خط لوله سر و کار دارید. و ثانیاً این که عملیات مستلزم فرایندهای حرارت زا و احتراق آور نظیر جوشکاری اتصال روی لوله و مواردی از این قبیل است. مازاد بر این که خود برش لوله نیز تولید حرارت می کند و این حرارت می تواند منشأ آتش سوزی و حتی انفجار باشد.
بهره برداری از طریق انشعاب داغ یا فشار ضربه زدن، روش ساخت یک اتصال به لوله کشی روی لوله های تحت فشار موجود و بدون اختلال و نیاز به تخلیه آن بخش از لوله انجام می شود. این به این معنی است که یک لوله یا مخزن را در حالی که تعمیر و نگهداری و یا تغییرات روی آن در حال انجام است همچنان در حال فعالیت می باشد. این فرایند همچنین برای تخلیه سیالات تحت فشار، اضافه کردن نقاط تست و یا سنسور های مختلف از قبیل دما و فشار استفاده می شود. عملیات انشعاب داغ یا هاتتپ را می توان برای ایجاد سوراخ از ½ اینچ برای مواردی نظیر مهیا سازی آزمایش های کنترل کیفیت، تا هات تپ گیری از خط لوله در سایز ۷۲ اینچ برای نصب و راه اندازی انواع پورت، دریچه، ولو و یا لوله های دیگر به انجام رساند.
انجام عملیات هات تپ مستلزم نصب و راه اندازی یک فیتینگ سه شاخه دارای نیپل نظیر سدل نیپل، یک ولو نظیر ولو دروازه ای، و دستگاه هات تپ است. پس از انجام تست های لازم اتصالات نصب می شوند، دریچه ولو باز می گردد و برش آغاز می شود. در مرحله اول برش، مته راهنما با لوله درگیر می شود و سپس کل کاتر درون آن پیشروی می کند. هنگامی که برش به اتمام رسید، برش و مته آزمایشی جمع، دریچه بسته می شود و ماشین هات تپ را از محل خارج می کنیم.
مزیت روش هات تپ نسبت به روش سنتی این است که زمان هدر رفت فرایند به طور محسوسی کاهش پیدا می کند و مدیریت خط قادر است ظرف کوتاه زمانی به اهداف خود دست پیدا کند. این عملیات نسبت به روش سنتی تعداد کارگر و تکنسین کمتری می خواهد و طبیعتاً این امر بهره وری را افزایش خواهد داد. همچنین در مقایسه با انجماد خط لوله، باز هم این روش نیاز به انسداد خط ندارد. در انجماد لوله، ولو در یک بازه زمانی محدود خط تعطیل و از فعالیت معاف می شود اما در روش هات تپ چنین مسئله ای را نخواهیم داشت. گرچه ممکن است سرعت فرایند انجماد لوله بیشتر باشد، اما مجریان طرح ها اغلب ترجیح می دهند خطوط لوله و مخازن بدون وقفه به روال کاری جاری خود ادامه دهند. این امر بر هر نکته دیگری ارجحیت دارد و با استفاده از عملیات هات تپ به این مهم دست خواهیم یافت.
هات تپ
این روش یعنی انشعاب گیری گرم هات تپ در مقایسه با روش های دیگر نظیر وت تپ نیز دارای مزایای مشهود است. اغلب عملیات های انشعاب گیری خطوط لوله از طریق هات تپ انجام شدنی هستند. حتی انشعاب گیری روی خطوط لوله پلی اتیلن و مواردی از این دست که امکان جوشکاری روی آن ها وجود ندارد نیز با اخذ تدابیر ویژه در اکثر موارد انجام می شوند. این آیتم مزیتی است که این فرایند در مقایسه با روش هایی نظیر وت تپ دارد که مشابهت زیادی با همدیگر دارند.
به طور کلی در صورتی که دستورالعمل ها به درستی تدوین شده باشند و تیم اجرایی از تجربه کافی برخوردار باشد، می توان به سادگی از طریق اضافه کردن یک شاخه جدید و نصب ولو به خط لوله موجود با استفاده از فرایند بهره برداری گرم مراحل انجام کار را به صورت نسبتاً ساده ای انجام داد. برای انجام این کار یک ولو را به عنوان دریچه دائمی به خط لوله و در محل اتصالی که روی لوله جوشکاری یا پیچ و مهره شده است اضافه کرده و سپس دستگاه را روی دریچه نصب می کنیم. دستگاه هات تپ از مجرای دریچه و اتصال پیشروی کرده و درگیر می شود، و سپس برش را انجام می دهد تا در نهایت یک کوپن از مجموعه استخراج می شود که حکم صحت فرایند را خواهد داشت. پس از آن دریچه بسته می شود، و دستگاه برداشته می شود تا خط شاخه ای انشعابی جدید روی آن متصل شود.
چنان که پیداست روش هات تپ در مقایسه با گزینه های دیگر که نیاز به یک طراحی مجدد خط لوله، بستن سیستم و سپس برش دارند سریع تر و کم حاشیه تر است. از این رو مجریان طرح های توسعه و انشعاب در اغلب موارد از این الگو به عنوان طرح اصلی انجام فرایند انشعاب گیری بهره می برند.
